Człowiek przemieniony. Fiodor M. Dostojewski wobec tradycji Kościoła Wschodniego
Dorota Jewdokimow
Wydawnictwo Naukowe UAM 2009
Autorka przyjmuje jako punkt wyjścia klasyfikację literatury o Dostojewskim autorstwa wybitnego współczesnego znawcy rosyjskiej myśli filozoficzno-religijnej Igora Jewłampijewa. Głównym przedmiotem badań są wielkie powieści pisarza oraz publicystyka i epistolografia. Centralnym w tym kontekście zagadnieniem twórczości Dostojewskiego jest relacja człowiek-Bóg. Książka składa się z dwóch części. W pierwszej (Związek sztuki i religii w twórczości Dostojewskiego) autorka określa specyfikę i oryginalność dzieła literackiego Dostojewskiego, jego szczególną formę artystyczną; w drugiej (Relacja Bóg-człowiek w twórczości Dostojewskiego) bada treści tego dzieła, a zwłaszcza centralne zagadnienie „zmagań” człowieka z Bogiem. W swoich rozważaniach autorka uwzględnia wszystkie polskie prace o Dostojewskim oraz liczne obcojęzyczne, w tym najnowszą literaturę rosyjską poświęconą Dostojewskiemu.
- Wstęp
- Część Pierwsza
- ZWIĄZEK SZTUKI I RELIGII W TWÓRCZOŚCI FIODORA M. DOSTOJEWSKIEGO
-
Rozdział 1. Refleksja estetyczna i estetyka dzieł F.M. Dostojewskiego
- 1.1. Metafizyka ugruntowana w estetyce
- 1.2. Pytanie o istotę piękna
- 1.3. Rozważania wokół problemu sztuki i jej powołania
- 1.4. „Realizm w wyższym sensie”
- 1.5. Dysonansowość kultury
- 1.6. Estetyka dysonansu
- 1.7. „Trzeci” w dialogu – Michaiła Bachtina koncepcja poetyki dzieł Dostojewskiego
-
Rozdział 2. Ikonograficzna wizja świata w twórczości F.M. Dostojewskiego
- 2.1. Znaczenie i treść ikony w tradycji Kościoła Wschodniego. Podstawy teologiczne
- 2.1.1. Dogmatyczne podstawy ikony
- 2.1.2. Akt kontemplacji ikony
- 2.1.3. Idea „odzwierciedlenia praprzyczyny” Pseudo-Dionizego Areopagity
- 2.1.4. Symbol w przedstawieniach ikonograficznych
- 2.1.5. Podstawowe zasady ikonopisarstwa
- 2.2. Relacja między językiem ikony a językiem powieści Dostojewskiego
- 2.2.1. Instrumentarium porównań intersemiotycznych
- 2.2.2. Ograniczenia metody semiotycznej
- 2.2.3. Teologia ikony, hermeneutyka i fenomenologia jako metody uzupełniające
- 2.3. Przedstawienia ikonograficzne a kreacja świata w powieściach F.M. Dostojewskiego
- 2.3.1. Fizyczna obecność ikony w dziele Dostojewskiego
- 2.3.1.1. Dziewczyna z obrazem
- 2.3.1.2. „Dwie połówki” Wiersiłowa
- 2.3.1.3. Rewolucjoniści – obrazoburcy
- 2.3.1. Fizyczna obecność ikony w dziele Dostojewskiego
- 2.3.2. Ikonograficzna wizja świata
-
- 2.3.2.1. Sąd Ostateczny
- 2.3.2.2. Zstąpienie do Otchłani
- 2.3.3. Ikonograficzna kreacja postaci
- 2.3.3.1. „Cicha Sonia”
- 2.3.3.2. „Maska” Stawrogina
-
- 2.1. Znaczenie i treść ikony w tradycji Kościoła Wschodniego. Podstawy teologiczne
- Część Druga
- RELACJA BÓG – CZŁOWIEK W TWÓRCZOŚCI F.M. DOSTOJEWSKIEGO
-
Rozdział 1. Człowiek tematem twórczości Fiodora M. Dostojewskiego
- 1.1. Dusza ludzka jako przedmiot opisu literackiego
- 1.2. Krytyka pozytywistycznego modelu człowieka
- 1.3. Podstawy antropologii prawosławnej
-
Rozdział 2. Poznanie Boga w porządku rozumu i wiary
- 2.1. Teologia i mistyka
- 2.2. Granice rozumu
- 2.2.1. Rozum Euklidesowy
- 2.2.2. Czekając na cud
- 2.2.3. Wiedza jako grzech
- 2.2.4. „Człowiek podziemny” – od filozofii tragedii ku filozofii nadziei
-
Rozdział 3. „Kardiocentryczna” koncepcja człowieka w twórczości F.M. Dostojewskiego
- 3.1. Serce jako centrum życia duchowego
- 3.2. Serce polem walki Boga z diabłem
- 3.3. Głos serca i sumienie
- 3.4. Spowiedź serca
- 3.5. Pozycja Boga w sytuacji spowiedniczej
- 3.6. „Królestwo Boże” – doświadczenie i wyobrażenie
-
Rozdział 4. Człowiek przemieniony
- 4.1. Pośrednik na drodze ku Bogu
- 4.1.1. Postać Sofii
- 4.1.2. Dziecko
- 4.2. Cud nawrócenia
- 4.2.1. Doświadczenie mistyczne i życie mistyczne w tradycji Kościoła Wschodniego
- 4.2.2. Cechy doświadczenia mistycznego
- 4.2.3. Cud nawrócenia w powieściach F.M. Dostojewskiego
- 4.1. Pośrednik na drodze ku Bogu
- Zakończenie
- Bibliografia
- The transfigured man. Fyodor M. Dostoevsky and the tradition of the Orthodox Church (Summary)