Śmierć. Figury obecności – figury zapomnienia (SK1/2019) - Kulturoznawstwo UAM
Śmierć. Figury obecności – figury zapomnienia (SK1/2019)

Agnieszka Kazibut

Magdalena Kamińska

Wydawnictwo Nauk Społecznych i Humanistycznych, Poznań 2019

Seria wydawnicza "Studia kulturoznawcze"

Śmierć. Figury obecności – figury zapomnienia (SK1/2019)

Wydawnictwo Nauk Społecznych i Humanistycznych, Poznań 2019

Redakcja tomu:

Agnieszka Kazibut

Magdalena Kamińska

Zaproponowana w tytule niniejszego tomu wznowionej serii wydawniczej „Studia Kulturoznawcze”, który oddajemy do rąk Czytelnika, opozycja obecność – zapomnienie odnosi się do dwóch postaw przyjmowanych wobec śmierci, które dają się wychwycić we współczesnej kulturze. Pierwsza z nich afirmuje, podkreśla i zaznacza obecność śmierci. Można ją dostrzec nie tylko w tekstach kultury – filmie, sztuce, literaturze – ale także w określonych postawach związanych z dyskursem medycznym. Retoryka ta nie marginalizuje ani nie kwestionuje obecności śmierci, zwraca się ku niej jako doświadczeniu granicznemu, które ma własną gramatykę i porządek. Opozycyjna wobec tej narracji pozostaje figura zapomnienia, o której tak pisze Jean Baudrillard: „Śmierć, podobnie jak żałoba, staje się czymś obscenicznym i krępującym, dziś w dobrym tonie jest jej ukrywanie, może przecież zburzyć komuś dobre samopoczucie” . Umieranie, śmierć i jej ślady są obiektami z kultury wypieranymi, odrzucanymi i przemilczanymi. Zarówno dyskurs o śmierci, jak i wszelka topografia pamięci o niej w takiej perspektywie bywają degradowane i uznawane za niestosowne.

Śmierć nie jest jednak widmem, niepewną, rozmywającą się na egzystencjalnym horyzoncie możliwością, ale najpewniejszą gwarancją. To, co istnieje, musi umrzeć, a zatem wszelkie próby jej eliminacji pozostają w sferze nieudolności i marzenia o niemożliwym. Konieczne jest kulturowe przypomnienie o miejscu śmierci – nie jako o fenomenie odległym, zjawisku usytuowanym na marginesie dyskursów, ale raczej w ich głównych nurtach. Zadaniem do wykonania wydaje się skonstruowanie nowej gramatyki śmierci, adekwatnej i dostosowanej do współczesnych wymiarów kultury, które osłabiły dawną więź z tradycyjnymi regułami ars moriendi.

Sekularyzacja, modernizacja i związana z nią także medykalizacja śmierci osłabiły jej wyjątkowość, oddaliły od nakazu ćwiczenia w umieraniu, oddaliły od tajemnicy istnienia. Przyglądając się postawom przyjmowanym dziś wobec śmierci, można zauważyć dwie zasugerowane w tytule tomu figury. Pierwszą jest figura zapomnienia, która uwzględnia konieczność odseparowania życia od śmierci. Koniec życia ze wszystkimi jego symptomami ma odbywać się w izolacji, na rubieżach, dyskretnie, bez celebry. Służą temu izolowane szpitalne sale, domy opieki, parawany, ale także milczenie, eliminacja żałoby i jej symboli. Drugą figurą jest zaś obecność, posiadająca własną kulturową anatomię. Reprezentacja śmierci to jej wszelka współczesna figuratywność ujawniana w mediach przy okazji wielkich tragedii, wojen, katastrof, a także temat jej fabularyzowanych wymiarów. Obecność śmierci to również jej ślady, mniej lub bardziej eksponowane, przypominane i wypowiadane.

Prezentowany tom podzielony jest na trzy części, stanowiące swoistą całość, opowieść, którą można rozszerzać i dzielić. Każdy z tekstów potwierdza obecność śmierci we współczesnych tekstach kulturowych. Pierwszą część – Figury reprezentacji – otwiera esej Dariusza Czaji, który jest nie tylko dogłębną analizą filmu László Nemesa, ale także opowieścią skłaniającą do pytania o przeszłość, pustkę minionego. To szczególne epitafium dla minionego czasu i doświadczenia, przekraczającego możliwości filmowego obrazu i opowieści. Marianna Michałowska podejmuje problematykę śmierci także z perspektywy widzialności, podglądania i obrazowania śmierci w ramach kultury popularnej, marzącej jednak o pokonaniu śmierci i realizacji pragnienia nieśmiertelności. Radykalne doświadczenie śmierci pojawia się w tekście Jacka Zydorowicza, który uwagę kieruje na medialność śmierci, jej bezwzględność pojawiającą się wraz z atakami terrorystycznymi. Wskazuje jednocześnie, jak często i w jak różnych formach wizualnych doświadczenie to zostaje przepracowane i usytuowane w ramach estetyki.

Figury miejsc – stanowiące drugą część prezentowanego tomu – omawiają swoistą pracę pamięci zakotwiczoną w realnej przestrzeni – cmentarzach, o których pisze Małgorzata Zawiła. Problem geografii śmierci podejmuje też Sławoj Tanaś, omawiający i katalogujący nie tylko specyfikę konkretnych obszarów geograficznych, ale także przybliżający fenomen tanatoturystyki.

Ostatnia zaś część – Figury słowa – opowiada o śmierci jako o doświadczeniu niewypowiadanym, trudnym, a wręcz niemożliwym do opowiedzenia. Marta Szabat, dokonując analizy pojęcia nadziei, która tak często towarzyszy sytuacjom granicznym, wprowadza na obszar, z którym słowo – zarówno dokumentujące, o którym piszą Anna E. Kubiak oraz Agnieszka Kaczmarek, jak i aspirujące w literaturze do opowieści o nieuniknionym, które omawia tekst Macieja Kijki – pozostaje bezradne, co potwierdza etyczna perspektywa zaproponowana przez Agnieszkę Kulig.

Każdy z artykułów przypomina o swoistej bezradności wobec śmierci, jej bezdyskusyjnej sile i totalności. Prowadzi ona człowieka nad krawędź, zadaje pytania, które pozostaną bez ostatecznej odpowiedzi, co nie znaczy, że – jak czynią to Autorzy – nie należy podejmować prób ich udzielenia. Każda z zaprezentowanych wypowiedzi zaprzecza radykalnemu marginalizowaniu i pomijaniu śmierci w dyskursach kultury. Można uznać, że śmierć tak przedstawiona pozostaje tajemnicą, usytuowana poza słowem, obrazem i doświadczeniem „ja”, gdyż – jak pisze Stanisław Rosiek – śmierć w pierwszej osobie jest nie do wypowiedzenia.

Polityka prywatności

1. Informacje ogólne

  1. Operatorem Serwisu amu.edu.pl jest Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, z siedzibą przy ul. H. Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań.

  2. Serwis realizuje funkcje pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu w następujący sposób:

    1. Poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje.

    2. Poprzez zapisywanie w urządzeniach końcowych pliki cookie (tzw. "ciasteczka").

    3. Poprzez gromadzenie logów serwera www, będącego w posiadaniu Operatora Serwisu.

2. Informacje w formularzach

  1. Serwis zbiera informacje podane dobrowolnie przez użytkownika.

  2. Serwis może zapisać ponadto informacje o parametrach połączenia (oznaczenie czasu, adres IP).

  3. Dane w formularzu nie są udostępniane podmiotom trzecim inaczej niż za zgodą użytkownika.

  4. Dane podane w formularzu są przetwarzane w celu wynikającym z funkcji konkretnego formularza, np w celu dokonania procesu obsługi rejestracji na kurs bądź kontaktu z zainteresowanym.

3. Informacja o plikach cookies

  1. Serwis korzysta z plików cookies.

  2. Pliki cookies (tzw. „ciasteczka”) stanowią dane informatyczne, w szczególności pliki tekstowe, które przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika Serwisu i przeznaczone są do korzystania ze stron internetowych Serwisu. Cookies zazwyczaj zawierają nazwę strony internetowej, z której pochodzą, czas przechowywania ich na urządzeniu końcowym oraz unikalny numer.

  3. Podmiotem zamieszczającym na urządzeniu końcowym Użytkownika Serwisu pliki cookies oraz uzyskującym do nich dostęp jest Operator Serwisu.

  4. Pliki cookies wykorzystywane są w następujących celach:

    1. tworzenia statystyk, które pomagają zrozumieć, w jaki sposób Użytkownicy Serwisu korzystają ze stron internetowych, co umożliwia ulepszanie ich struktury i zawartości;

    2. utrzymanie sesji Użytkownika Serwisu (po zalogowaniu), dzięki której Użytkownik nie musi na każdej podstronie Serwisu ponownie wpisywać loginu i hasła;

    3. określania profilu użytkownika w celu wyświetlania mu dopasowanych materiałów w sieciach reklamowych, w szczególności sieci Google.

  5. W ramach Serwisu stosowane są dwa zasadnicze rodzaje plików cookies: „sesyjne” (session cookies) oraz „stałe” (persistent cookies). Cookies „sesyjne” są plikami tymczasowymi, które przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika do czasu wylogowania, opuszczenia strony internetowej lub wyłączenia oprogramowania (przeglądarki internetowej). „Stałe” pliki cookies przechowywane są w urządzeniu końcowym Użytkownika przez czas określony w parametrach plików cookies lub do czasu ich usunięcia przez Użytkownika.

  6. Oprogramowanie do przeglądania stron internetowych (przeglądarka internetowa) zazwyczaj domyślnie dopuszcza przechowywanie plików cookies w urządzeniu końcowym Użytkownika. Użytkownicy Serwisu mogą dokonać zmiany ustawień w tym zakresie. Przeglądarka internetowa umożliwia usunięcie plików cookies. Możliwe jest także automatyczne blokowanie plików cookies Szczegółowe informacje na ten temat zawiera pomoc lub dokumentacja przeglądarki internetowej.

  7. Ograniczenia stosowania plików cookies mogą wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronach internetowych Serwisu.

  8. Pliki cookies zamieszczane w urządzeniu końcowym Użytkownika Serwisu i wykorzystywane mogą być również przez współpracujących z operatorem Serwisu reklamodawców oraz partnerów.

  9. Zalecamy przeczytanie polityki ochrony prywatności tych firm, aby poznać zasady korzystania z plików cookie wykorzystywane w statystykach: Polityka ochrony prywatności Google Analytics

  10. Pliki cookie mogą być wykorzystane przez sieci reklamowe, w szczególności sieć Google, do wyświetlenia reklam dopasowanych do sposobu, w jaki użytkownik korzysta z Serwisu. W tym celu mogą zachować informację o ścieżce nawigacji użytkownika lub czasie pozostawania na danej stronie.

  11. W zakresie informacji o preferencjach użytkownika gromadzonych przez sieć reklamową Google użytkownik może przeglądać i edytować informacje wynikające z plików cookies przy pomocy narzędzia: https://www.google.com/ads/preferences/

4. Logi serwera

  1. Informacje o niektórych zachowaniach użytkowników podlegają logowaniu w warstwie serwerowej. Dane te są wykorzystywane wyłącznie w celu administrowania serwisem, w celu zapewnienia jak najbardziej sprawnej obsługi świadczonych usług hostingowych oraz analizy zachowań na stronie

  2. Przeglądane zasoby identyfikowane są poprzez adresy URL. Ponadto zapisowi mogą podlegać:

    1. czas nadejścia zapytania,

    2. czas wysłania odpowiedzi,

    3. nazwę stacji klienta – identyfikacja realizowana przez protokół HTTP,

    4. informacje o błędach jakie nastąpiły przy realizacji transakcji HTTP,

    5. adres URL strony poprzednio odwiedzanej przez użytkownika (referer link) – w przypadku gdy przejście do Serwisu nastąpiło przez odnośnik,

    6. informacje o przeglądarce użytkownika,

    7. Informacje o adresie IP.

  3. Dane powyższe nie są kojarzone z konkretnymi osobami przeglądającymi strony.

  4. Dane powyższe są wykorzystywane dla celów administrowania serwerem oraz analizy zachowań
    na stronie.

5. Udostępnienie danych

  1. Dane podlegają udostępnieniu podmiotom zewnętrznym wyłącznie w granicach prawnie dozwolonych.

  2. Dane umożliwiające identyfikację osoby fizycznej są udostępniane wyłączenie za zgodą tej osoby.

  3. Operator może mieć obowiązek udzielania informacji zebranych przez Serwis upoważnionym organom na podstawie zgodnych z prawem żądań w zakresie wynikającym z żądania.

6. Zarządzanie plikami cookies – jak w praktyce wyrażać i cofać zgodę?

  1. Jeśli użytkownik nie chce otrzymywać plików cookies, może zmienić ustawienia przeglądarki. Zastrzegamy, że wyłączenie obsługi plików cookies niezbędnych dla procesów uwierzytelniania, bezpieczeństwa, utrzymania preferencji użytkownika może utrudnić, a w skrajnych przypadkach może uniemożliwić korzystanie ze stron www

  2. W celu zarządzania ustawieniami cookies wybierz z listy poniżej przeglądarkę internetową/ system i postępuj zgodnie z instrukcjami:

    1. Internet Explorer

    2. Chrome

    3. Safari

    4. Firefox

    5. Opera

    6. Android

    7. Safari (iOS)

    8. Windows Phone

    9. Blackberry

Ten serwis używa plików "cookies" zgodnie z POLITYKA PRYWATNOŚCI. Brak zmiany ustawień przeglądarki oznacza jej akceptację.
Skip to content