Pracownia Badań nad Kulturą Artystyczną

Instytut Kulturoznawstwa UAM w Poznaniu > Pracownicy > Zakłady i pracownie > Pracownia Badań nad Kulturą Artystyczną

Pracownia Badań nad Kulturą Artystyczną

Dane kontaktowe

Instytut Kulturoznawstwa UAM

ul. Szamarzewskiego 89A

60-568 POZNAŃ

pokój 35-36 (I piętro)

telefon: 618292130

Działalność naukowa, dydaktyczna i pozainstytutowa

Głównym tematem prowadzonych w zakładzie badań jest ponowoczesna kultura artystyczna, specyfika ponowoczesnej teorii i praktyki artystycznej, ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowej oraz Polski. Prowadzone w zakładzie badania skupiają się na teoretycznych i instytucjonalnych przemianach zachodzących w sztuce ponowoczesnej, z uwzględnieniem kontekstu politycznego i ekonomicznego.

W ostatnich dwóch dekadach Europa Wschodnia przeżywa okres głębokich przeobrażeń. Dokonujące się w Europie Wschodniej zmiany są wynikiem nałożenia się na siebie dwóch procesów: radykalnej transformacji polityczno-gospodarczej oraz równie głębokiej transformacji społeczno-kulturowej. Oba te procesy mają wyraźnie uchwytny kierunek zmian. Pierwszy z nich obejmuje przejście od systemu monopartyjnego do systemu wielopartyjnego i od gospodarki centralnie zarządzanej do gospodarki rynkowej. Na tych zmianach koncentruje się uwaga polityków, mediów, krajowych i zagranicznych ekspertów. Natomiast drugi proces, któremu poświęca się znacznie mniej uwagi, choć jego wpływ na przeobrażenia otaczającej rzeczywistości i jakość życia mieszkańców Europy Wschodniej jest równie istotny, wiąże się z przejściem od społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego i od kultury nowoczesnej do kultury ponowoczesnej. Oba te procesy są ze sobą ściśle powiązane. Rozwój ponowoczesnej rzeczywistości byłby niemożliwy bez zmian politycznych i gospodarczych, bez odrzucenia zasad, na których wspierał się system realnego socjalizmu. Można zatem powiedzieć, że w Polsce, jak i w całej Europie Wschodniej, możemy dzisiaj mówić o rzeczywistości, która najprościej byłoby określić jako postsocjalistyczną i ponowoczesną zarazem, czyli jako naszą postsocjalistyczna ponowoczesność. Zwrot „nasza postsocjalistyczna ponowoczesność” wskazuje na dwie sprawy. Po pierwsze na to, że wschodnioeuropejska, w tym także polska ponowoczesność różni się w jakiś istotny sposób od zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej ponowoczesności, z tego chociażby względu, że wyrasta z innych źródeł i jest reakcją na inną sytuację. Po drugie, wskazuje na to, że w krajach Europy Wschodniej ponowoczesność utraciła swój wcześniejszy, czysto teoretyczny charakter, przestała być traktowana jako temat akademickich dysput importowany z zachodnich książek i czasopism, stając się realnym wyzwaniem intelektualnym.

Tematyka prowadzonych w zakładzie badań wiąże się z tym zagadnieniami. Z pytaniami o specyfikę polskiej (i szerzej: wschodnioeuropejskiej czy środkowoeuropejskiej) ponowoczesności. Czy specyfika taka istnieje? W czym się wyraża? Czy jest ona wartością czy raczej balastem, który powinniśmy odrzucić? Interesuje nas tu szczególnie stosunek samych twórców, artystów, do tych kwestii. Czy czują się oni kontynuatorami jakieś odrębnej tradycji artystycznej czy też uczestnikami europejskiego (globalnego!) świata sztuki? Jak z podobnymi procesami radzono sobie w innych częściach Europy, np. w Hiszpanii w okresie wchodzenia do Wspólnoty Europejskiej? Drugie zagadnienie, dotyczy zmian w myśleniu o miejscu, roli i funkcji sztuki jakie dokonują się pod wpływem przemian polityczno-gospodarczych. Chodzi tu nie tylko o wolny rynek, zmianę stosunku do mecenatu państwa i różnych form sponsorowania sztuki przez nowe podmioty rynkowe, ale także o stosunek artystów do polityki, do polskiego życia politycznego i do demokracji, w tym do sfery publicznej.

Postmodernizm od samego początku wyrażał obawy i niepokoje zachodnich intelektualistów zrodzone pod wpływem przemian dokonujących się we współczesnym świecie. Obawy te wynikały z dwóch przyczyn. Zmiany roli intelektualistów, którzy przestali być postrzegani jako prawodawcy, poszukujący uniwersalnie ważnych wartości. Dawnych intelektualistów zastąpili eksperci, zmieniły się też środki społecznej dominacji, które nie potrzebują już ideologicznej, czyli wytworzonej przez intelektualistów legitymizacji. Miejsce ideologicznej legitymizacji zajęła skuteczność. Drugą przyczyną wywołująca obawy intelektualistów jest rozwój rynku, który rozszerza się na całą dzisiejsza rzeczywistość, w tym także na te obszary, które wcześniej były wyłączone spod władzy mechanizmów rynkowych bądź nie w pełni poddane rynkowym regułom. Takim pozarynkowym obszarem, z którego intelektualiści, praktycznie przez cala nowoczesność, mogli krytykować rynek była kultura wysoka. Teraz również i ten elitarny obszar, ostatni bastion intelektualistów, poddany został władzy rynku, a efektem tego procesu jest wywłaszczenie intelektualistów, z tego, co zawsze wydawało się ich niepodważalną własnością – z kultury. Oba te zagrożenia, które pod hasłem „postmodernizmu” pojawiły się w latach 80. stały się dzisiaj częścią polskiej rzeczywistości. Jak na te zagrożenia reagują polscy artyści, czy widzą w nich zagrożenia realne czy wyimaginowane i czy potrafią sobie wyobrazić jakąś realną alternatywę dla postmodernistycznej diagnozy kultury – to kolejna grupa zagadnień, którymi zajmują się pracownicy naszego Zakładu.