Instytut

Instytut Kulturoznawstwa czterdziestolatkiem

prof. UAM dr hab. Jacek Sójka

Wstęp do książki jubileuszowej Kultura do poznania – kultura do tworzenia / Culture to Meet – Culture to Create 

Typowo jubileuszowe pytanie brzmi zazwyczaj, jak to się wszystko zaczęło, jakie były początki, kto na to wpadł. W istocie zawsze można wskazać na jednostkę lub grupę osób, od których wychodzi taki twórczy impuls. Tak naprawdę mieliśmy do czynienia z pionierską pracą założycieli pierwszych instytutów i katedr kulturoznawstwa we Wrocławiu, Poznaniu i Łodzi. Każda historia jest jednak inna, specyficzna, zależna od środowiska, które ów impuls tworzy. Jak wiadomo, nie wszystko można odnaleźć w archiwach. Trzeba zatem pytać, rozmawiać, zachęcać do zwierzeń, zwłaszcza tych, którzy najbardziej byli wówczas aktywni. Niestety nie ma wśród nas osób, które Instytut Kulturoznawstwa UAM zakładały: dr. Krzysztofa Kostyrki, prof. Waleriana Sobisiaka, prof. Jerzego Kmity. Odeszli także profesorowie Zbigniew Gierszewski, Urszula Kaczmarek i Krystyna Zamiara, a ostatnio także dr Jacek Chłopocki. Wprawdzie w przeszłości wielokrotnie wypowiadali się na temat powstania Instytutu, ale okazuje się, że wraz z każdym kolejnym jubileuszem poznańskiego kulturoznawstwa nie tylko powracają te same pytania, ale też pojawiają się nowe.

O początkach Instytutu oraz studiów kulturoznawczych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dyskutujemy także w tej książce – celowo bardzo nieoficjalnie, bez jubileuszowego zadęcia. Widać jednak wyraźnie, że wciąż nie wiemy wszystkiego i być może nigdy nie będziemy wiedzieć. 10 lat temu, przy okazji jubileuszu 30-lecia, udzielałem wywiadu dla „Przeglądu Wielkopolskiego”. Redaktor Marek Zaradniak pytał oczywiście o początki, m.in. o to, dlaczego w 1976 roku usytuowano Instytut na Wydziale Historycznym, chociaż istniał już Wydział Nauk Społecznych, a spora część kadry Instytutu, z profesorem Jerzym Kmitą włącznie, związana była właśnie z tym wydziałem. Wskazałem wówczas na rolę Rektora Benona Miśkiewicza, który był historykiem i mógł chcieć zatrzymać ten nowy kierunek studiów i zespół badawczy na „swoim” wydziale. Tak naprawdę jednak do końca nie wiadomo, co miało wpływ decydujący. Najlepiej zapytać profesora Jana Grada, który ma najlepszą pamięć z nas wszystkich i zawsze chętnie dzieli się swoją wiedzą o prahistorii naszego instytutu. W każdym razie już rok po jego powstaniu instytut fizycznie przeniósł się na kampus „Ogrody”, a formalnie dołączył do Wydziału Nauk Społecznych w 1985 roku.

Wiemy sporo o zamiarach założycieli Instytutu, chociażby z wywiadu, którego udzielił pierwszy dyrektor Instytutu dr Krzysztof Kostyrko w 1977 roku miesięcznikowi „Nurt” – pismu, które odegrało istotną rolę w życiu kulturalnym Poznania w latach 1965-1989. Dr Kostyrko to jednocześnie założyciel i wieloletni redaktor naczelny „Nurtu”, który nie tylko publikował teksty badaczy zaliczanych do poznańskiej szkoły metodologicznej, w tym felietony Jerzego Kmity, ale także prowadził dialog z tym środowiskiem, czego efektem był właśnie pomysł na studia kulturoznawcze i na nowy instytut. Wszystko to wiemy, ale jednak może być zagadką dla wielu, jak uciekający od metafizycznych uzasadnień w epistemologii filozof – właśnie Jerzy Kmita – decyduje się uczestniczyć w przedsięwzięciu mającym na celu kształcenie przyszłych pracowników kulturalno-oświatowych, czym zajmował się przez wiele lat ówczesny docent Walerian Sobisiak. Tylko oni wiedzą, jak powstawał program studiów, w którym wiedza o przełomie antypozytywistycznym w filozofii niemieckiej mogła stanowić podstawę wykształcenia pracownika gminnego ośrodka kultury. Rzeczy pozornie nie do pogodzenia dały się jednak pogodzić w myśl zasady, iż nic tak nie przygotowuje do działalności praktycznej jak dobra teoria (i dobra filozofia, należałoby dodać). Pierwsze roczniki absolwentów bardzo dobrze wspominają ten pionierski okres. Z pewnością działał tu efekt nowości i świadomość uczestniczenia w eksperymencie. Po czterdziestu latach kulturoznawstwo poznańskie nie jest już eksperymentem. Co dzisiaj przyciąga maturzystów do naszego kierunku studiów? Myślę, że oferowana Czytelnikowi praca pozwoli odpowiedzieć na to pytanie. Jedno wszakże się nie zmieniło: rozpoczynamy od teorii i szerokiej panoramy badanego obszaru, a potem dopiero przechodzimy do zagadnień szczegółowych i praktycznych.

Początkowo badania w Instytucie Kulturoznawstwa dotyczyły historii i teorii kultury, metodologii nauk o kulturze oraz teorii i praktyki upowszechniania kultury. Z czasem pojawiły się zainteresowania sztuką współczesną, teoriami estetycznymi, semiotyką kultury, problematyką mediów i komunikacji, widowiskiem widzianym w perspektywie performatycznej, kulturą gospodarczą czy studiami miejskimi. O tych wszystkich propozycjach, zarówno naukowych, jak i dydaktycznych, będzie mowa w tej książce. Dzisiejsze kulturoznawstwo jest uznaną dyscypliną, od ponad dziesięciu lat widniejącą na liście Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów. W Instytucie Kulturoznawstwa UAM mamy prawo do nadawania stopnia doktora, a wraz z całym Wydziałem Nauk Społecznych – stopnia doktora habilitowanego w zakresie kulturoznawstwa. Po 40 latach istnienia mamy co wspominać, ale też wciąż tworzymy plany na przyszłość – naukowe i dydaktyczne. W dzisiejszych czasach, może nawet bardziej niż poprzednio, potrzebna jest – jak pisał Józef Chałasiński – „wiedza o kulturze w jej całości”. Istnieje konieczność dostrzeżenia, jak w skali globalnej wszystko ze wszystkim się łączy, jak powstają nowe zjawiska i jak domagają się interpretacji, która jest podstawowym mechanizmem funkcjonowania kultury. Instytut Kulturoznawstwa – szacowny jubilat musi się wciąż zmieniać i rozwijać, aby nadążyć za współczesnością, już nawet nie ponowoczesnością, lecz raczej post-ponowoczesnością rozpędzonego na dobre XXI wieku.

Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze – Oddział w Poznaniu

Filozofia humanistyki, wykłady dla II roku jednolitych studiów magisterskich (rocznik 1999-2004)

Rejestracji wykładów dokonano w ramach działalności Pracowni Komunikacji Multimedialnej Wydziału Nauk Społecznych UAM, działającej pod kierownictwem doc. dr habil. Andrzeja Kocikowskiego z Instytutu Kulturoznawstwa. Od roku 2000 Pracownia podjęła się zadania zbudowania fundamentów systemu zdalnej edukacji elektronicznej na UAM, co warto odnotować jako jedną z pierwszych tego typu inicjatyw w polskim szkolnictwie wyższym. Wykłady Profesora przetrwały – jak wspomina doc. Kocikowski – na wielu nośnikach, czego skutkiem była niedoskonała – jak na dzisiejsze standardy – jakość oraz trud pracy polegającej na przygotowaniu ich do publikacji w domenie publicznej.

27 listopada 2001

4 grudnia 2001

11 grudnia 2001

18 grudnia 2001

8 stycznia 2002

 Destrukcyjne epoché ironii, J. Kmita. Konferencja Naukowa „Powaga ironii”, Poznań, 2003 r.

28 marca 2003